zanguom anɛ mɛɛb dinɛ giŋ zin’ig si’a lɛbis pʋʋgin; ziid la’adi di zugin; an gu’ud, gbɛn’ɛm zin’ig, bɛɛ gu’ud tʋkpiidig; bɛɛ paasid zin’ig vɛnlim. Zanguoma nam kɔn’ɔb-kɔn’ɔb bɛ, ka ba si’eba an:

  • Titɔndis zanguom ye di pʋdig tɛn’s
  • Brick zanguoma
  • zanguom banɛ an gu’ud wʋʋ zaba zin’is
  • yiŋ zanguom banɛ lusi lɛbis
  • zanguom banɛ gu’ud di’ad, kuga, kuom bɛɛ tʋkpiidig
  • zanguom banɛ pʋdis dɔɔd bɛdigʋ, ye di gu’ bugum na ti lɔ’ɔŋ dɔɔg
  • Gilaaas zanguoma, ka ba nɔk gilaasi maal; takɔrɔ gilaas nam pʋ paas kpala
  • Zanguoma banɛ gu’ud kɔlis titada lɛbisid(seawalls) bɛɛ kuosuoya.
defensive wall
Subclass ofwall, fortification Dɛmisim gbɛlima
Part offortress, stronghold, fortification Dɛmisim gbɛlima

Yʋ’ʋr la yi si’el na

dɛmisim gbɛlima

Ban buon na’asaalin ye wall la yinɛ Latin vallum ka di gbin an "zanguom gu’uda nɛ zanguom banɛ gu’ tɛn’ɛsi lɛbis ka ba maal ka di wa’am, ka ba nɔk da’wa’ama mak taaba, lus tɛŋi lɛbis", ka Latin linɛ an murus la gbin an kugur zanguom kanɛ gu’ud.[1] Na’asaalin ba buoni di nɛ ala nɔɔ ka di lɛɛ pa’al ye yiŋ zanguoma nɛ pʋʋgin zanguoma banɛ pʋdig dɔɔd. Buudi pian’ad bɛdigʋ pʋdig yiŋ nɛ pʋʋgin zanguoma la tisi ba yʋʋda ayi pa’an ban bɛ kɔn’ɔb-kɔn’ɔb si’em. German pian’ad pʋʋgin, yʋʋda la kɔn’ɔb-kɔn’ɔb anɛ nyain, ban buoni ba Wand nɛ Mauer la, Spanish bʋʋdi pian’ad pʋʋgin mɛ anɛ pared nɛ muro.

Gu’ud zanguoma

dɛmisim gbɛlima

Ba ya’a da ye zanguom, di da anɛ zanguom gu’uda.

dɔɔg zanguom

dɛmisim gbɛlima

Zanguoma tʋʋma an si’em dɔɔd mɛɛb pʋʋgin anɛ ye di sʋŋi zanl kpa’ap la, tɛŋin bʋligir la nɛ agɔl si’ilig la; ye di lus paalʋ lɛbis tɛnsʋk ka kpa’a di zugin la ka di lus dɔɔg la sʋ’ʋŋa; ka an gbɛn’ɛsir nɛ lus ka dabi’em kae. Dinɛ lɛn paas ya’as, zanguom tɔn’ɔ sʋ’a bugum wiins bɛɛ ku'om wiins. Zanguom mɛɛb bɛnɛ zin’is ayi: framed wallsmass-walls. Framed walls anɛ zanguom banɛ tɛbisim bɛ za’antɔlig, dagu’uda bɛɛ kʋnt ti’eda ni. Framed walls mɔr la’ad atan’ ba pʋʋgin: zanguom la mɛŋ, zanguom la titaad, nɛ la’abanɛ ka ba mɔri paasid zanguom la vɛnlim (wan wʋʋ drywall bɛɛ panelling). Mass-walls mɔr la’akpi’ema ka mɛɛsin nam mɛɛd nɛ concrete bɛɛ slipform stonemasonry, log building, cordwood construction, adobe, rammed earth, cob, earthbag construction, bottles, tin cans, straw-bale construction, nɛ ice. Mɛ si’eba daad paasid dɔɔg la pʋʋg, amaa si’eba mɛ anɛ ba yis daad la bas. Di nar ka ba mɛ zanguoma ka li paae mɛɛb bɛn ka mɛ tɛn’ɛsid bugum na ti la’aŋ yela.

Curtain wall

Mɛɛb pʋʋgin, curtain wall anɛ zanguom kanɛ ka si’el pʋ paae di zuginɛ, amaa, ka li paas nɛ vɛnlim, gu’udim, nindaa, bɛɛ sʋ’a la’a kʋdig si’a.

Zanguom da’ada

Precast walls anɛ zanguoma banɛ ka ba maani ba kuosid ka sɔ’ na nyaŋi da’a ba maki zi'el. Di maan tɔ’ɔ-tɔ’ɔ gat zanguom banɛ ka ba mɔr birikisi maan bɛɛ banɛ ka ba mɛɛd la ka di samm mɛ pʋ zuoe paae zanguom banɛ kpɛlim la. Zanguom bama pʋ mɔr sammi paae zanguom banɛ ka ba mɛɛd la.

Zanguom kanɛ bɛŋ

A partition wall anɛ zanguom kanɛ an baanlig ka ba mɔri pʋdisid dɔɔd, dɔɔd banɛ pʋn bɛ sa pʋʋgin. Zanguom bama tita’am ba pʋ pa’al si’eli ba zuginɛ ka ba mɔr la’ad bɛdigʋ maan, la’ad la si’eba an kʋnt, birikis, fʋʋg, wʋrɔba, daad, ya’ad gbila, ya’ad, concrete, bɛɛ gilaas.

Tɛnsʋk zanguoma la si’eba anɛ gilaas. Gilaas zanguoma banɛ pʋdis dɔɔd la ba maalɛ gilaas la sin’al daadin bɛɛ kʋnt ni. Ba tɔn’ɔ ya’ali ba agɔl maal ka di tʋʋnsidi yɔ’ɔgid.[2]

Bugum zanguom

Bugum zanguoma anɛ zanguoma banɛ gu’ud ka bugum  ka nyaŋi la’aŋi lɔ’ɔŋi paae dɔɔd wʋsa bɛɛ lɔŋi paae mɛɛb banɛ kpi’e ya. Bugum la ya’a pʋ dit nɛ paŋa, nidib banɛ bɛ pʋʋgin na nyaŋi zɔɔ yi ka banɛ kpiisid bugum la mɛ nyaŋi paa kpiisi di. Bugum zanguom si’eba mɔr takɔr banɛ gu’ud bugum la’aŋir, ka ba nɔk nɛ la’ad banɛ pʋ dit bugum wʋʋ concrete, samɛd bilɔk, birikis, bɛɛ la’ad banɛ pʋ la’aŋid bugum, tabil zanguom la.

Shear wall

Shear walls anɛ zanguom banɛ yaŋidi zi’enid ka pʋ lʋta baa tɛŋ ya’a dam bɛɛ sisi’etita’ar ya’a kɛnaa. Zanguom buudi kaŋi zuoe ya ka di yinne an steel plate shear wall.

Zanguom pa’ada

Zanguom pa’ada anɛ zanguom gima banɛ ka ba mɔri pa’an ka nyaan dʋ’ʋsid girimbiisi. Girimbisi yir kanɛ mɔr dɔpa’ada ayi’, zanguom pa’ada la ka agɔl dɔɔd la pa’ae di zug.

Zanguom kanɛ lakid

Zanguom banɛ lakid la mɔr buudi atan’:

·        Gilaas zanguoma

·        La’ad banɛ tabin zanguom

·        Drywall

Nintaŋ tʋʋlig

Trombe wall anɛ zanguom kanɛ gu’ud tʋʋlig.

Ship pʋʋgin

dɛmisim gbɛlima

Ship pʋʋgin, zanguom bɛda banɛ pʋdig dɔɔd la bɛɛ li pʋʋgin la ba buoni banɛ ye bulkhead. Ka zanguom baanlif kanɛ pʋt pʋʋgi la mɛ buon partition.

Titɔndig zanguom

dɛmisim gbɛlima

Titɔndig zanguom anɛ zanguom banɛ lus, ka an titɔndig nidib paalʋ bɛn, bɛɛ tɛnpʋʋs bɛn. Zanguom bama ka ba mɛɛdi giligid ya la. Li kɔn’ɔb-kɔn’ɔb anɛ ye zanguom kanɛ ka ba mɛɛdi giligid ya la lus nɛ paalʋ bɛdigʋ ka mɛ lɛn labis, amaa, zanguom labisi gaad labisim bɛn ka di pʋʋgin pʋ yalim wala’. Dinɛ lɛn paas anɛ, dinɛ ka ba nɔk daadi kpa’a giilig anɛ dinɛ giligid ya pʋʋgin la la—amaa, dinɛ ka mason nam mɛ la an zanguom. Ba wʋsa anɛ gu’ud, ala ka mɛ si’eba ni, fann tɔn’ɔ an zanguom mɛŋir ka fann an zanguom kanɛ gilig yir—ba yinne an Berlin Wall. Zanguom kanɛ gilig ya la yinne mɛ an ha-ha—dinɛ an zanguom giŋ, ka la’an anɛ gu’ud (tis bʋnkɔnbid wʋʋ niigi).

Tɛŋ titɔndig zanguom

dɛmisim gbɛlima

Zanguom si’eba pa’al nɛ titɔndig tɛn’ɛs ayi’ pʋʋgin. Tɛŋ titɔndig zanguom bɛnɛ ye di gu’ nidib ka ba da lɔ’ɔŋ bɔɔnlim bɛɛ ba tɛŋ titɔndig bɛnnɛ. Zanguom bama bɛ kɔn’ɔb-kɔn’ɔb tɛn’ɛs kɔn’ɔb-kɔn’ɔb ni. Zanguom bama ni banɛ yʋ’ʋri yi hali kʋdimin sa, si’eba anɛ Great Wall of China, zanguom kaŋa da bak China yi’ yadatiŋ paŋ dim ni. Ba si’eba an Berlin Wall, dinɛ bak West Berlin n tɔnd nɛ East Germany sankanɛ ka Cold War da bɛ la. US-Mexico titɔndig zanguom, dinɛ tɔnd United States nɛ Mexico, mɛ anɛ yinne la.

Zin’is banɛ ka kuga zuoe dunia nwa’ ni la, kpaadib ɛɛnti yis kuga bɛdigʋ ba pɔɔdin ye ba nyaŋi ku’a tituaa, ba la’asid kuga ba pɔɔd titɔndis ni ka li wan wʋʋ zanguom nɛ kilim pɔɔg la bɛɛ kuob la titɔndig.

Kʋkwa’ad la gu’ud nɛ ka titan bɛɛ kuga bɛɛ kuom pʋ gata. Ba tɔn’ɔ nɔki li mɛ zanguom bɛɛ la’asiba digil. Tɛŋ kpi’emis la ka ba la’asi li digil la bɛ kukun zug.

Tɛnsʋk zanguom

dɛmisim gbɛlima

Wada bɛɛ tis zanguom yiŋ banɛ bɛ nidib la’ad tɛnsʋk. Nid yinne kʋ nyaŋi da’ae zanguom la basɛ, bɔzugɔ, di tɔn’ɔ sa’am o tiraan la dɔɔg kanɛ ta’al o bɛɛ o mɔrim la. Zanguom tɔn’ɔ bɛŋ dɔɔd ayi’ bɛɛ hotel dɔɔd ayi tɛnsʋk. Zanguom yinne gu’ dɔɔd ayi, ka dɔɔg yinne ya’a da’ae zanguom la bas, dɔɔg kanɛ kpɛlim la mɛ kʋ nyɛ zanguomɛ.

Zanguom bibis

dɛmisim gbɛlima

Zanguom bibis, ka di si’eba an zanguom banɛ pʋdig dɔɔd bɛɛ pʋdig zin’is banɛ yalim ka ba kilim dɔɔd. Zanguom bibis la tɔn’ɔ an zanguom zi’eda, wʋʋ dɔbibis zanguoma bɛɛ la’a yalima banɛ ka ba mɔri pʋdisid dɔɔd pʋʋgin, din na niŋ si’em ka ba na ti nyaŋi kʋ’ʋgi di ban bɔɔd paal si’a bɛn. Bama tita’am bɛnɛ sakur naming, karindɔɔdin, nidib la’asig zin’is, hotel nam, nɛ zin’is si'.

Zanguom kʋda

dɛmisim gbɛlima

Zanguom kʋda, wan wʋʋ Berlin Wall, ka Soviet Union da maal ye di pʋdig Berlin zin’is ayi, NATO nɛ Warsaw Pact, ba tʋʋma yela, ka di yʋ’ʋn anɛ zanbini dig pa’an mugusig nɛ pʋdigir yela.[3]

  1. "Wall". Whitney, William Dwight, and Benjamin E. Smith. The Century dictionary and cyclopedia, vol. 8. New York: Century Co., 1901. 6,809. Print.
  2. "PARTITION WALL". Principles of Design. Retrieved 17 July 2013.
  3. Preuss, Evelyn (2005). "The Wall You Will Never Know". Perspecta 036: The Yale Architectural Journal. Cambridge, MA: MIT Press. pp. 19–31.