Pian’ʋk naamʋg

Pian’ʋk naamʋg buudi wʋsa ni, pian’apaalisi kpɛn’ɛd. Buudkanɛ pʋ siak ye li di’e pian’apaala pʋ nͻbʋgʋda. Dinzug kpɛla ni, ti bɔɔd ye ti gɔs ban maan pian’ad si’em Kusaal pʋʋgʋn.

Pian’ad naamʋg suoya  

Ba ye buudi ya’a pʋ maan pian’aaala paasidi ba pian’akʋda la nii, buudkan kʋ yuugɛ ka kpi. Ala ka Kusaas mɔr suoya bɛdegʋ banɛ ka ba dɔlisidi naamid pian’apaala paasidi ba pian’ad banɛ pʋn dɛŋim bɛ la ni. Suoban sieba la ka ti sɔs teŋir la.

A nͻk pian’akʋda la’as taaba

Pian’ad naamʋg suokaŋa anɛ suokanɛ ka ba ɛɛnti nɔk pian’adi ayi banɛ dɛŋim bɛ la’as taaba ka di lieb pian’apaal yiine.

Daam + bin → danbin

Da’a + biig → da’abiig

Na’ab + biig → Na’abiig

Pian’akʋda ayisi-bas

Pian’ad naamʋg suokaŋa anɛ suokanɛ ka ba ɛɛnti nɔk pian’akʋda yis bɛɛ bu’oe zin’isi’a bas ka di lieb pian’ʋk paal. Pian’ad naamʋg suokaŋa nii, yisʋg la ɛɛnti dɔlnɛ silabulnam ni. Ba ɛɛnti gbin’enɛ silabul sieba bas ka pian’ʋk la lieb giŋa. Amaa, di pʋ tiakid pina’ʋk la an si’el nɛ di gbinnɛ. Ti gɔsi ba tituunli;

Wina’am→        Win,

Zaŋguom→        guom,

Tintan→             tan

Na’adanwan →  nwan

A buoli tak

Abuoli tak anɛ suobanɛ ka Kusaas dɔlisidi maan pian’ad la yinne. Di anɛ suokanɛ ka ba ɛɛnti nɔk pian’ʋk yinne buoli tak. Ba tituunli anɛ banɛ bɛ teŋir la.

Tͻ’ͻtͻ

Na’a na’a,

Fieb-fieb,

laar-laar

wiem-wiem

kiŋ-kiŋ

Si’elnam kʋkuma

Dina anɛ Kusaal pian’ad naamʋg suor yinne. La’abanɛ bɛɛ ti teŋin ka ti mɔri ba yʋda, ka banɛ kae la ti mͻr ba sieba kʋkuma buoni ba. Kpɛla nii, ti ɛɛnti gɔsnɛ laʋk la kʋkuma ka nɔki pʋdi di yʋ’ʋr. Tituunli anɛ;

kɛɛkɛ               akɔn’ɔs              

pun’pun’          tolo tolo

Pian’apɛmisa

Suor yinne kanɛ ka Kusaas dɔlisidi maan pian’apaala paasidi ba pian’ad ni anɛ pɛmisʋg.

Pian’apɛmisa anɛ pian’abanɛ ka ti nɔki yi buudsi’a nii paasi ti buudi pian’ad ni. Buudinam bɛdegʋ anɛ banɛ pɛmisid pian’adi paasidi ba pian’ad ni. Na’asaal nɛ buudsieba banɛ bɛ Ghana pɛmisid pian’apaala yit buudsieba nii paasid ka ba pian’ad kal nɔbʋgʋd. Buudkanɛ pʋ siakid pian’ad pɛmisʋg la, mɛ pʋ nyaŋidi nɔbigida. Kusaal pian’apɛmisa sieba anɛ;

Dabisa yʋda

Kͻͻtʋ

Banki

Du’ata

Kodu

Itʋŋ si’a

Kusaas mɛ ɛɛnti gɔs si’eli naam si’em ka nͻki pʋd yʋ’ʋr. Tituunli anɛ Pͻŋguda.