Ligidii an paŋ

Ligidii an paŋ anɛ gbauŋ kanɛ ye li pa'ali ti tinamɛ na dɔl suosi'a ka paam sʋŋiri tʋmmi ti tʋʋma ka li ken tuon ka ti nyɛt nyɔɔd bɛdegʋ. Sɛɛung nɛ ʋʋn wʋsa ti kpɛ'ɛŋidi ti mɛŋ tʋʋma pʋʋgin, amaa ti pʋ nyɛt nyɔɔd bɛdegʋʋ. Dinɛ kɛ ka li an wala la anɛ ye, fʋ ya'a dʋt tiig ka sɔ' pʋ tɛbigi fɔ, li dʋʋb tɔe nɛ hali. Ala mɛnɛɛ fʋ ya'a tʋmmi fʋ tʋʋma ka sɔ' pʋ sʋŋi fɔ, tʋʋma la kʋ keŋ tuon sʋ'ʋŋaa. Tʋʋma ya'a pʋ ken tuon sʋ'ʋŋaa fʋ kʋ nyɛɛ li nyɔɔd bɛdegʋʋ. Fʋ mi’i, suoya bɛ ka ti na nyaŋi dɔl ka paam ligidi bɛɛ tʋʋma la'adi pɛ'ɛŋi sʋŋi ti mɛŋ ka ti tʋʋma keŋ tuon ka ti paam nyɔɔd bɛdigʋ. Ti ya'a paam nyɔɔd bɛdegʋʋ, ti na nyaŋi gɔsi ti mɛŋ ka ti bɛllim an sʋm. M zuasʋŋɔɔ, karim gbauŋ kaŋa ka baŋ dinɛ bɛ li ni, ka li na sʋŋif bɛdegʋ.

money

legal fiction, medium of exchange

Subclass of	legal tender, nominal good, standard of deferred payment
Has use	payment, trade
Named after	groschen
History of topic	history of money

BƐN 1: Pɛ'ɛŋ yɔlʋg ka yɔ yɔn ayi'.

Mpuaka nɛ Anɛmbɔ pɛ'ɛŋ suma ye ba bʋd.

Mpuaka           M ka' sumbʋʋdaa na bʋdɛ, m di'ed yaani ka sɛɛung paae nwa?

Anɛmbɔ           Mam mɛ pʋ mɔra, amaa ti ya'a keŋa Azaato san'anɛɛ ti kʋ kɔ'ɔŋɛ.

Mpuaka           Dʋnna nidibi bɔɔd faaung si'ema, fʋ gɔs ka ti na ti paas ala?

Anɛmbɔ           Paari an baŋirɛ?

Mpuaka           Din laa m saa na isig na ka ti keŋ pɛ'ɛŋ suma la.

           Mpuaka isigi paae Anɛmbɔ yir ka ba keŋ Azaato san'an.

Anɛmbɔ           M dakiigaa, fʋ sa gbins wala?

Azaato             Laafi bɛ.

Mpuaka           Duoe wala?

Azaato             Laafi bɛ, bɛkɛung labaarɛ?

Anɛmbɔ           Li malis, ti bɔɔdi suma ye ti pɛ'ɛŋi bʋd ka ti lɛbis.

Azaato             Ya pʋm mi' ye mam pʋ kuoda, m ɛɛnti da' suma la nɛ digil ka mɔri pɛmisid nidib. Anina                           ka m nyɛt nyɔɔd bi'el bi'eli sʋŋidi m mɛŋ.

Anɛmbɔ           Ti mi' din la wʋsa.

Azaato             Ya bɔɔd ala?

Anɛmbɔ           Mam bɔɔdi boto.

Mpuaka           Mam mɛ bɔɔdi boto

Azaato             Yanamɛ bɔɔd si'em wʋsaa ya na paam.

Anɛmbɔ           M dakiigaa li kpɛlimmɛ yɛl yinne. Di lɛbisʋg saŋa ya'a paae, ala ka ti na paasɛ?

Azaato             Ya zi'i? Fʋ ya'a di'e boto fʋ ti lɛbisidi boto ayi'. Fʋ mɛ ya'a di'enɛ laa, fʋ ti lɛbisidi laas ayi'.                         Di bɛnɛ ya san'an, ya bɔɔd bɛɛ ya pʋ bɔɔda?

  Anɛmbɔ         Tinam mɔri ka kenaa? Li paki ti nɛ.

Mpuaka           Ti bɔɔd bɛɛ.

Azaato             Ban la ti' za'ambɛŋin la kem nɔki boto ayi' ka suma ya'a ti kpɛn vɔn yanam mɔr na.Ya                               di'edi boto ayi' ka na ti lɛbis boto anaasi. Da kɛ ka li ti an sam ka m bu'osida.

Anɛmbɔ nɛ Mpuaka:- Waii, lin kʋ bɛɛ.

Anɛmbɔ           Ti na ti lɛb zaam na nɔk.

Mpuaka           Din laa ti na sɔs suori lɛb ka li anɛ tʋʋma win.

Azaato             Pʋ'ʋsimi yin.

Zaam n ma'ae la ka Anɛmbɔ nɛ Mpuaka dɔl biisi keŋ zi suma la kuli ba yaan.

Sɛɛung paaeya

Sɛɛung ya'a paae, nid wʋsa nini ɛɛnti mu'oe nɛ nɛ tʋʋma. Mpuaka nɛ Anɛmbɔ anɛ pu'abanɛ tisid nidib na'asi. Dinzugɔ ba daa pʋ namis ka paam dap banɛ mɔr na'akuoda ka ba na keŋ nwɛ' ba sumpɔɔd la tisi ba. Anɛmbɔ onɛ Mpuaka yinɛ Buolna'ateŋ na. Buolna'ateŋ pu'ab pʋ zɔt gbanya'am, ba bɔɔd tʋʋma hali. Ba wʋsa daa pɛmis nɛ suma n kua. Bʋdig saŋaa ba niŋɛ nɔɔr yinnee sʋŋ taaba. Asʋŋ taaba la daa kɛ ka ba nyaŋi bʋdi ba suma la wʋsa naae hali ka nidib bɛdegʋ nam bɛ suma bʋdigin. Din ti paae suma dɔɔnb saŋa la ba daa lɛn niŋɛ nɔɔryinne sʋŋ taaba. Oŋa suma dɔɔndi zina ka oŋa din mɛ dɔɔnd bɛog asɛɛ Bɔk da'adaar ma'aa ka ba vʋ'ʋsid. Sɔ' kae vi'id kennɛ, asɛɛ onɛ ka' laafi ma'aa. Li pʋ yuugɛ ka ba dɔɔn ba wʋsa sumaa naae. Din ti paae suma vɔɔnb win la ka ba lɛn niŋ nɔɔryinne ya'asi sʋŋ taaba. Ba ya'a vɔɔn aza'ala suma zinaa ba na lɛŋn niŋ nɔɔryinnee zii li wʋsaa kuli o yin ka bɛog nie ka ba keŋ vɔn yinne suma mɛn. Bɔk da'adaar ma'aa ka ba vʋ'ʋsid. Buolna'ateŋ pu'ab baŋ ye nu'ug yinne pʋ bɔbigid tɛ'ɛga, dinzugɔɔ ba tʋʋma wʋsa ba la'asid nɛ sʋŋid taaba. Yanam mɛ ya'a niŋ nɔɔryinnee la'asidi sʋŋid taabaa tʋmmi ya tʋʋmaa, li na malis hali.

Nɔɔryinne an paŋ.

Nɔɔryinne tun'e maal yɛla wʋsa.

Sam yɔɔb saŋa paaya

Ʋʋn nienya ka sɔ' wʋsa tʋm o tʋʋmaa naae. Anɛmbɔ daa vaae o suma la su botnamin. O daa paammɛ boto ayi' nɛ laa, amaa Mpuaka on daa paammɛ boto ayi' ma'aa. Daar yinne ka Ndɛraug keŋa Mpuaka yin. Ka ba sɔnsʋg pʋʋgin ka Mpuaka fabil ye on daa paammɛ sumboto ayi' ma'aa, ka bɔɔd ye o nɔki li wʋsa keŋ yɔ Azaato sam.

Ndɛraug          Fʋ anɛ gɛdʋgʋ paam boto ayi' ma'aa ka bɔɔdi fʋ zaŋi li wʋsa keŋ yɔ sammɛɛ? Kem tis o                            boto nɛ laa ka yɛl o ye fʋn daa paam si'el zaŋi la.

Mpuaka          Ala ka' sʋ'ʋm, m ya'a niŋ alaa m kʋʋ m bɛogʋ sɛn'. M ya'a ti lɛm bɔɔd daasi'erɛ o kʋ                                 tisima, ka mɛ na mɔɔl ye m anɛ samdit. Nyangiŋ sɔn'e nyanwɔk.

Mpuaka          M ya'a lɛɛ tis o ka zin' zaalim sɔn'e tinamɛ na ti tɛɛd taaba ka nidib kʋ tisim bʋʋd mɛnɛ.                            M pʋ bɔɔdi sɔ' ti zɛrigima, ayei, m tisid nɛ. M pʋ bɔɔdi sɔ' ti pian'am ka kʋ tun'e gɔdigi m                                     zug agɔllɛ. Zaam ya'a ma'ae m na keŋ yɛl Anɛmbɔ ka ti keŋ yɔɔ ti sam.

Ndɛraug          Yanam ɔɔn, ya zɔt sam hali. Bɔ ka fʋ namis anwana ka kʋ nyɛ li nyɔɔd baa bi'ela?

Mpuaka           Li ka' yɛllɛ, m ya'a yɔɔ m sam la ka laafi bɛ m na ti lɛbi pɛ'ɛŋ.

Ndɛraug          Li wʋsa an sʋm. Fʋm gban'e si'em la mɛ an sʋm. Fʋ ya'a pɛ'ɛŋ si'el ka nyaŋi mɔri li wʋsa,                         li an sʋm. M na kul ka zaam ma'ae ya.

Mpuaka          Mam mɛ yiti wa'ae nɛ Anɛmbɔ san'an.

Mpuaka paae Anɛmbɔ yir ka o pʋn sɛn sumboto ayi' la digil. Anɛmbɔ on sɔn'e Mpuaka, bɔzugɔ on daa nyɛ sunlaa nyɔɔd. Ba daa bɛlimi ba pu'a taaba ka ba sʋŋi zi sumboto anaasi la wʋsa keŋa Azaato yir. Azaato daa pʋ'ʋsi ba bareka ka yɛli ba ye sɛɛung ya'a paae ban lɛmma ka ba ya'a bɔɔd botnam si'em wʋsaa ba na nyɛ.

Mpuaka daa tʋmmɛ tʋʋmzaal. Sumboto kanɛ aan o nyɔɔd la la ka o zaŋi tis Azaato la. Zi'ilim san'am dunia. Mpuaka nɛ Anɛmbɔ zi' ye ninsieba bɛ sʋŋid tadimnamɛ ba tʋʋma pʋʋginɛ, daasi'erɛ, fʋm mɛ zi'. Suoya bɛ ka ti na dɔlis ka paam ligidpɛ'ɛmmɛ tʋmi ti tʋʋma.

BƐN 2: Yʋ'ʋŋ sakur nyɔɔdi an si'em

Yʋ'ʋŋ sakur zamisʋg

Agbambil daa yɔ'ɔg yʋ'ʋŋ sakur buolna'ateŋ.Sakur la an sʋm hali. Ba sɔnsid a-du'amak yɛla nɛ ku'osʋŋ yɛla nɛ dikanɛ maan niŋgbiŋ yɛla. Ba mɛ sɔnsid kuob nɛ gʋ'ʋl yɛla hali nɛ a-pɛ'ɛŋ ligidi tʋm tʋʋma yɛla nɛ yɛla kɔn'ɔb kɔn'ɔb dinɛ daamidi ba bɛllimin. Dap nɛ pu'ab ken buolna'ateŋ sakur la, hali Mpuaka nɛ Anɛmbɔ mɛ ken. Yʋʋm yinne pʋʋgin ka pu'ab nɛ dap la baŋ karʋŋ nɛ sɔb. Ba mɛ zamisid gɛligir ka na tun'e gɛlig ligidi ka li pʋ tɔi ya. Yʋ'ʋŋ sakur la ni ba daa zamis ye ba ya'a niŋ nɔɔryinnee, ba tun'e paam ligidpɛ'ɛmmi tʋmi ba tʋʋma.

Fʋ ya'a pɛ'ɛŋ ligidi banki ni bɛɛ Gɔmma ya'a pɛ'ɛŋif ligidi bɛɛ ba tisif nɛ tʋʋma la'adɛ, li yɔɔd saŋa pʋ tɔi wʋʋ Mpuaka nɛ Anɛmbɔ daa namis si'em zaalim zaalim laa. Azaatonam taaba pʋ zɔt tidimnam nimbaanliga. Amaa Gɔmma ya'a sʋŋ nidibaa, o bɔɔdi nidib la paam nyɔɔdi sʋŋi ba mɛŋ.Agbambil daa sa'al dap nɛ pu'ab la ye ba maalim nɔɔryinne ka ba na paam sʋŋiri tʋmi ba tʋʋma. Nɔɔryinne la'asʋg anɛ yanamɛ na la'asid taaba ka gban'e tʋʋmkanɛ na an sʋm tisi ya wʋsa. Ka li anɛ tʋʋmkanɛ na mɔr nyɔɔd bɛdegʋ naa tisi ya. Ya ya'a bɛ tʋʋma la ni ka bɔɔd sʋŋirɛɛ, Gɔmma tun'e tisi ya ligidi bɛɛ tʋʋma la'ad. Nɛ'ɛŋa na kɛ ka ya tʋʋma la yalig.

Nɔɔryinne La'asʋg suoya

Buolna'ateŋ pu'abi niŋ nɔɔryinne sʋŋid taaba si'em la an sʋm. Suosieba bɛ nar ye ya dɔl ka Gɔmma baŋi ya ti'ir. Ya ya'a dɔl suobamaa, sɔ' wʋsa na baŋ ye ya sid mɔr nɔɔryinne. Ya ya'a mɔr nɔɔryinne la'asʋgɔɔ, ya na la'asid saŋa wʋsa. Li tun'e an nwadig nwadig bɛɛ dabpiinɛ anaas naasi sɔnsidi ya nɔɔryinne tʋʋma la yɛla. Dinɛ paas anɛ ye ya na gaŋi ya tuongatib. Ka tuongatib la pʋʋginɛɛ ya na mɔr kʋk daan onɛ na an la'asʋg la kpɛɛm. ya mɛ na gaŋi ya ligidsu'ad nɛ ya gbansɔbid. Kʋk daan la tʋʋma anɛ ye o gɔs ka ya nɔɔryinne la'asʋg la keŋ tuon ka nɔŋgbanwa'ar kae. Gbansɔbid la tʋʋma anɛ ye o sɔb sɔnskanɛ ka ya gban'e ya nɔɔryinne la'asʋgin la. Ligidsu'ad la an onɛ na su'adi ya nɔɔryinne la'asʋg la ligidi.

Linɛ paas mɛ anɛ ya na gban'e yanamɛ na la'asidi ya ligidi la si'em si'em. Li tun'e an pɔmpisi nɛ anu bɛɛ pɔmpisnu bɛɛ yɔlʋg yɔlʋg.Ya la'asʋg daar wʋsa, sɔ' wʋsa na tis o ligidi. Li bɛnɛ ya mɛŋ paŋi na tun'e si'em ka ya la'asid. Ya ya'a la'as ligidi la ka li zu'oe bi'ela, li sʋm ka ya mɔri lii keŋ digil baŋkin. Ya pʋm mi' ye ligidi ya'a su'a yinnɛ, li iedi yɛla nɛ pian'bibis. Ligidi ya'a su'a yinnɛ, nidib na daam ligidsu'ad la ye ba bɔɔɔd pɛ'ɛm. Nɛ'ɛnam wʋsa na mɔri dauŋʋ kena. Ya ya'a su'adi ya ligidi yinnɛ, na'ayiis tun'e zu. Ayei, da su'adi ligidi yinnɛ ka li mɔr dabiem nɛ ya'amnwa'ug. Nimbabig ligidi su'adi baŋkin ka ka' yinnɛ.

Ligidi ya'a digil baŋkinɛ sɔ' kʋ nyaŋi zuu ka bugum mɛ kʋ dii lii. Linɛ paas mɛnɛ, fʋ ligidi ya'a bɛ baŋkinɛ, baŋk la dim na paasidi fʋ ligidi la nyɔɔd nwadis ayuobʋ wʋsa ni. Ka' din ma'anɛ, fʋ ya'a digili fʋ ligidi baŋkinɛ, Gɔmma nɛ baŋk dim mi' fʋ ti'ir ka fʋ ya'a ti bɔɔd sʋŋir bɛɛ ligidpɛ'ɛmmɛɛ li kʋ tɔi pamm nɛ. Dinɛ lɛm paas anɛ ye na'asaanam ya'a bɔɔd ye ba sʋŋ nɔɔryinne dima, ligidi la pʋ tisidi ya nu'uginɛ, li wa'ae nɛ paasidi ya ligidkanɛ bɛ baŋkin la. Li nar ka nɔɔryinne la'asʋg dim wʋsa sɔb gbana tis Teŋ Maalʋg Lʋgir kanɛ buon ye, (Department of community development) la nɛ zin'ikanɛ sʋ'ʋe nɔɔryinne tʋʋma yɛla buon ye, (Department of co-operative) la. Tʋʋma ayi' nwa dim mi' suoya banɛ ka ya na dɔl ka Gɔmma bɛɛ na'asaanam sʋŋi ya.

FOTO

Nɔɔryinne La'asʋg gban'ar

Mpuaka nɛ Anɛmbɔ daa yɛli ba pu'ataaba ye ba zin'in ka gban'e gɔs ban na niŋ si'em ka sʋŋi ba mɛŋ ka Gɔmma ba ti'ir ka sʋŋi ba. Sɔ' daa pʋ ki'isɛ ka ba la'as buolna'ayin. Ba daa gban'e ban na tʋm si'eli ba nɔɔryine tʋʋma pʋʋgin. Ba sɔnsʋg la daa anɛ anwa.

Abʋpuak         Ya pʋm mi' ye ti wʋsa tuodi kpaam ka li sʋŋidi ti. Ti nyɛt nyɔɔd bi'el bi'el ka mɛ nyɛt                                kpaam maanɛ ti diib.

Ndɛpuaka        Li ka' zina ka ti tʋm kpaam tʋʋmaa, ti mɛŋi pi'isid nyuuni la ka mɛ da'ad bi'el bi'eli                                    paasid. Ti ya'a na paam ligidi bi'ela pɛ'ɛŋinɛ, ti tun'e da' nyuuni la bɛdegʋ digil ka maan                            kpaam la saŋa wʋsa.

Amaalsʋm       Tinamɛ sadigin sʋŋid taaba laa nyuuni ya'a zɛm si'em wʋsa ti tun'e tua ka li pʋ tɔiya.

Asʋmbʋn         Li ya'a an mam pʋtɛn'ɛrɛ, ti gban'am kpaam la tuob nu'us ayi' ka li na sʋŋi ti.

Ba wʋsa          Ɛɛn, ti siak ya, ti gban'e nɛ kpaam tʋʋma.

Akudug                       Nannannaa kɛli ka ti gaansinɛ ti tuongatib ka ba gɔsi ti tʋʋma la yɛla.

Awimpuaka     sida, kɛli ka ti gaansinɛ ba.

Ba daa gaŋi Mpuaka ye o aan ba kʋk daan, ka gaŋi Anɛmbɔ ye o aan ba gbansɔbid. Mmabʋn ka ba daa gaŋ ye o aan ba ligidsu'ad. Yʋ'ʋŋ sakur a sʋŋ Buolna'ateŋ pu'ab ka ba bɛdegʋ mi' karʋŋ nɛ sɔb. Ba tuongatib atan' la wʋsa mi' karʋŋ nɛ sɔb. Pu'ab la daa siak ye nwadig wʋsaa ba na la'asid yɔlʋg yɔlʋg. Ba daa lɛn zi'eli ba la'asʋg dabisir ka kɛɛs taaba ka widigi kuli ba yaan.

La'asʋg dabisir

La'asʋg daar la ba tita'am daa kena. Anɛmbɔ onɛ aan ba gbansɔbid la daa sɔbi ba wʋsa yʋda niŋ gbauŋʋn. Ba wʋsa daa la'as yɔlʋg yɔlʋg la ka Anɛmbɔ sɔb ligidi la wʋsa an si'em niŋ gbauŋʋn. Mmabʋn onɛ aan ba ligidsu'ad la mɛ daa sɔb nidib la yʋda nɛ ba ligidi niŋ gbauŋʋn. Buolna'ateŋ nɔɔryinne pu'ab la la'asid taaba nɛ nwadig nwadig. Ba mɛ lɔbidi yɔlʋg yɔlʋgʋ la'asidi digin. La'asʋg daar wʋsa Anɛmbɔ nɛ Mmabʋn na karim ba gbana la tisi ba ka ba baŋi ba tʋʋma la ken si'em nɛ ba ligidi la'asi zɛm si'em. Ba la'as ligidi bi'el bi'el ka li paae yɔn kɔbisyi'. Mpuaka nɛ Anɛmbɔ nɛ Mmabʋn daa mɔr ligidi la keŋ digil baŋkin. Ba daa keŋ nyɛ koperetif kpɛɛm la ka o maal ligidi digilʋg gbauŋʋ tisi ba ka ba nyaam mɔri keŋ baŋkin.

Yanamɛ na niŋ si'em ka digil ligidi baŋkin.

Ya ya'a bɔɔdi ya yɔ'ɔg baŋk gbauŋʋ digin ligidi, sɛɛ ya ki'a foto gima la atan' tan'. (Foto banɛ an niŋgɔɔnr bɛn la). Nwadig wʋsa Mmabʋn na mɔr ligidkanɛ ka ba la'as la keŋ digili paas dinɛ ba baŋkin la. Buolna'ateŋ nɔɔryinne pu'ab la mɔr sumalisim. Ba nid yinne ya'a bɛn'ɛda, asɛɛ ba keŋ kaae o ka wik ku'om tis o. Sieba mɔri piini wʋʋ nanzʋ'ʋs bɛɛ yaarim kennɛ tisid ban'ad la. Ba ya'a la'asɛɛ ba tun'e sɔlim ka yʋ'ʋm yʋʋma ka wa' gɛuŋ. Ba daa sɛn nɔɔryinne fuud ka la'asʋg ya'a bɛ tempʋʋgin ka ba yɛɛ keŋɛɛ, ba ɛɛnti anɛ nyain ka bɛ ba kɔn'.

BƐN 3: Ligidi pɛ'ɛŋir

Buolna'ateŋ nɔɔryinne pu'ab la'asʋg la daa nɔbig hali. Ba daa gɔs ka ba ya'a paam ligidii da' nyuuni sapal saŋa digilɛ li na sʋŋi ba bɛdegʋ. Ba daa kɛ ka ba tuongatib la keŋ koperetive kpɛɛm la san'an ye o sʋŋi ba nɛ ligidpɛ'ɛm.

Koperetif kpɛɛm      Ya ken ken. Mɛ ya yinɛ Buolna'ateŋ na?

Mpuaka                    Ɛɛn, ti yinɛ ani na. Tinamɛ daa kena ka fʋ sʋŋi ti ka ti digili ti nɔɔryinne ligidi baŋkin                                  la.            

Kpɛɛm                      Ya kpɛn la'asidaa?

Anɛmbɔ                 Nwadig wʋsaa ti la'asid, ti ligidi gbauŋʋ nwana. Gɔsimi ti ligidi zɛm si'em.

Kpɛɛm                   Ya mɔnya pamm.

Mmabʋn                Li an sʋm, amaa din yɛla ka ti kena ye fʋ sʋŋi ti.

Mpuaka                 Kpaam tʋʋma la sʋŋidi ti amaa tinamɛ pʋ mɔr ligidii na da' nyuuni bɛdegʋʋ digil la     kɛnɛ ka nyɔɔd la ɛɛnti an bi'ela. Ti ya'a paam ligidii ti na da' nyuuni bɛdegʋ.

Kpɛɛm                   Yanamɛ sadigin digin ligidi baŋkin la, ba na tun'e sʋŋi ya ligidpɛ'ɛm. Ka' baŋkin ma'aa                               sʋŋida, na'asaanam bɛdegʋ bɛ sʋŋid nɔɔryinne dim nwɛnɛ yanam. Nɔɔryinne tʋʋma     wʋsa dinɛ sʋŋid nidib mɔr na'asaanam banɛ na sʋŋi ba. Kulimi ka m na nyɛ m     na'asaanam la ka ba kena ka ya sɔns.

Na'asaanam kena kaae na'ateŋ pʋ'ab

Li daa pʋ yuugɛ ka na'asaanam banɛ sʋŋid nɔɔryinne dim keŋ Buolna'ateŋ. Ba daa sig nɛ Buolna'ayin.

Buolna'ab              Saamma ya ken ken.

Na'asaara               Naa, yauu.

Buolna'ab              Ya labaar ya'a malisa?

Na'asaara               Ti wʋm ye nɔɔryinne pu'ab bɛ teŋa. Ban ka ti bɔɔd.

Buolna'ab              Kɛl ka m tʋm biig ka o keŋ yɛli ba kpɛɛm la. Alʋmbila, Zɔm keŋ yɛli Mpuaka ye saam                               kena bɔɔdi ba.

Li pʋ yuugɛ ka pu'ab la wʋsa la'as.

FOTO

Na'asaara               M diemnamaa, nɛ ya tʋʋma tʋʋma, ya mɔya ka la'asid nwadig nwadig. Ya mɛ nyaŋi    la'as ligidi bɛdegʋ ka li dig baŋkin.

Mpuaka                Ti bɛ anina mɔɔd ka pʋ tun'e nɛ, ti paŋɛ pɔ'ɔg. Ti bɔɔdi fʋ sʋŋi ti ka ti kpaam tʋʋma la                               keŋ tuon.

Anɛmbɔ                 Zinaa nyuuni kuriba anɛ yɔn ayi', amaa li sapal la daa anɛ yɔlʋg yɔlʋg ma'aa.

Mmabʋn                Ti ya'a paam ligidi ti na da' nyuuni la sapal ka mɔri tʋmmi ti tʋʋma. Nɛ' na kɛ ka ti      nyɛ nyɔɔd bɛdegʋ bɔzugɔ, ti na da' nyuuni la yɔn ka mɛ na tuod kpaam la saŋa wʋsa.

Na'asaara              Ya mɔr nyɔɔd kanɛ ka ya nyɛt la maan bɔ?

Mpuaka                 Biig ya'a bɛn'ɛda, ligidkan la ni ka ti mɔr o ken sibiti. Biis fuud paae nɛ tinam. Dinɛ mɛ                               faandi ti nɛ ti yidim kɔ'ɔm win.

Na'asaara               M baŋ ye ya ya'a paam ligidii ya na tʋm ka nyɔɔd kena. Ka ya ya'a paam nyɔɔd laa ya                               na nɔki sʋŋi ya mɛŋ. Mɔdigiminɛ ya mɛŋ ka m na gɔsi sʋŋi ya.

Ba di'e ligidpɛ'ɛm la

Li daa pʋ yuugɛ ka ba buoli Mpuaka nɛ Anɛmbɔ nɛ mmabʋn ye ba kɛn baŋkin na di'e ligidi la. Ba daa keŋ di'e ligidi la ka mɔr na pa'ali ba taaba la. Ka gaans pu'ab anaasi ye ba da' nyuuni la. Nyuuni sapal la ka ba da' nyuuni botonam bɛdegʋʋ digil. Anɛmbɔ n daa mɔr ligidi yisib gbauŋ ka la'asʋg daar wʋsa onɛ Mmabʋn na karim gbana la. Yʋ'ʋŋ sakur la sʋŋ Buolna'ateŋ pu'ab la bɛdegʋ.

FOTO

Tʋʋma yaligya

La'asʋg daar wʋsaa pu'ab la ɛɛnti yis nɛ nyuuni la boto atan' pʋdigi tis taaba. Ba na sʋŋ taaba tua ka sʋŋ taabaa zii keŋ banɛka ni nɛɛm. Buolna'ateŋ pu'ab la'asʋg la mi' kpaam maalʋg. Ba daa nyɛ ninsʋma banɛ da'ad kpaam la bɔzugɔ, ba dim pʋ da'ad sammɛ, ba da'adi vɛɛnlig. Ba daa gban'e sɔ' wʋsa na tua kpaam la ka la'as ligidi si'em. Nwadig wʋsa ba na la'as kpaam la ligidi ka lɛn di'e nyuuni kuli tua. Buolna'ateŋ nɔɔryinne pu'ab la daa la'as ligidi bɛdegʋʋ digil baŋkin. Ba nyaŋi yɔ sam la wʋsa ka ligidi lɛn kpɛlim bɛdegʋ. Sɛɛungʋ paae la ka ba yis ligidi la ni da' sumbotnamɛ tis pu'a wʋsa yinne yinne. Anɛmbɔ nɛ Mpuaka pʋ lɛn lɛbi Azaato san'anɛ pɛ'ɛŋ suma ya'asɛ.

Nɔɔryinne nyɔɔd kena

Buolna'ateŋ nɔɔryinne pu'ab la sʋŋidi maannɛ ba teŋ. Pɔmpi ya'a san'am, banɛ ɛɛnti la'as ligidi ka banɛ maan pɔmpinam la kena maal. Ba biis wʋsa ken sakur. Banɛ sʋŋidi ba sidib ka ba da'ad biis la fuud ka yɔɔd sakur ligidi. Biig ya'a bɛn'ɛda li paae nɛ pu'ab la. Ba mɛŋ na mɔr biig la keŋ sibiti ka yɔ sam la wʋsa. Ban tuod kpaam saŋa wʋsa la zugɔ, nɔŋ pʋ maligim kpɛn'ɛdi ba wʋʋ banɛ zin' ka pʋ mɔri ba nu'ug tʋʋma la. Buolna'ateŋ nɔɔryinne pu'ab la sʋŋid ka ba yaan mɔr sumalisim.

Naar yɛla

Tʋʋma la la. Ya nini ni. Buolna'ateŋ pu'ab yɔ'ɔg suor. Ba daa zi' ye Gɔmma bɛɛ na'asaanam bɛ n sʋŋid nɔɔryinne dima. Li pʋ nar ye fʋ pɛ'ɛŋ suma boto ka ti yɔ sumboto ayi' bɛɛ fʋ pɛ'ɛŋ yɔlʋg piiga ka yɔɔd yɔlʋg pisii. Niŋimi nɔɔryinne wʋʋ Buolna'ateŋ pu'ʋbi niŋ si'em la. Tʋʋmkanɛ ka ya bɔɔd wʋsa ya tun'e tʋm ka paam sʋŋir Gɔmma ni bɛɛ baŋkin bɛɛ na'asaanam san'an. Nɔɔryinne maan si'el mɛkama.

Gandigim Bu'osa nwa

1.  Sɔ' yɛl ye Azaato anɛ nimbɛ'ʋg. Fʋn ye Wala? Bɔ ka fʋ yɛli ala?

2.  Tʋʋmabɔ bɛ fʋ teŋin nar ye ya niŋ nɔɔryinne tʋm ka paam sʋŋirɛ?

3.  Ya ya'a bɔɔdi ya maal nɔɔryinne tʋʋma, suobanɛ ka ya na dɔl ka paam sʋŋir Gɔmma san'anɛ?

4.  Ya ya'a pɛ'ɛŋ ligidi tʋm tʋʋma ka paam nyɔɔdɛ, ya na nɔk nyɔɔd la niŋ bɔ?

5.  Sɔm tʋʋma buudi ayuobʋ ban ka nɔɔryinne la'asʋg dim na tun'e tʋm ka paam sʋŋir.

6.  Fʋn na su'a ligidi yinnɛ an sʋm bɛɛ fʋn na su'a baŋkini an sʋm? Bɔzugɔ?