Bawkzua Dɔɔg

Yiiga ka Na Ali ke' Bawk na, nwɛnɛ li n yɛl viki si'em DC Syme Gbaʋŋin la ye Kusaas da bɛ Bawk. Nɛ' anɛ linɛ an nyain bɛ o gbaʋŋ la ni lakir 53, "Kusaas La kʋdima yɛla giŋa".

Ninsi'eba maali nwinɛ ba ze ye Teŋdana Ayuunab onɛ an Anaba bɛnɛ Ayuiga. Gɔsim nyan fa'asʋg!

Yʋ'ʋr la ka'a Ayuinaba, amaa lɛɛ anɛ "Ayuugur Na'ab" linɛ bigis yee o na mɔr vʋm wɔk o kikirig tiraan la nya'aŋ o dasanimin.

Fasi gbaʋŋ pʋʋginɛ, Teŋdana Ayuunab kʋ nyaŋi ntuus o tʋŋ baa yinne. O da anɛ onɛ paas atan' Teŋdana Azue biribisin nyi Winnam yaanamin bɛɛ tʋŋin.

Li pu niŋ pakir ne zi'ilim dim sieba mi Ayuunab bɔzugɔ Natiŋ kanɛ bɛ nananna la da anɛ zi'ig kanɛ ka ba Teŋdana Ayuunab da zaŋi tis Nwampuris kw ba zi'in Bawk. O da lɛn tis wina la suguru n tis saan kanɛ wusa n zi'il o sʋ'ʋlʋm la.

BAWZUA TENGKUG (win) NƐ BA ZI'IG

1. WINNAM - Zi'ig da anɛ Winnamzua sakurin la, bɛɛ Ahmed tiim dɔɔg yin la nya'aŋ, ka sakur la yʋ'ʋr ka ba nɔki pʋt teŋgban la. Bɛ Sabon Gari Sʋ'ʋlim.

2. ABUGRE PIIG - Kʋgir tibisiŋ tita'ar kanɛ b Patilme, kɔn bɛ Alhaji Digo yin la nya'aŋ Patilme sʋ'ʋlim la.

3. ASAABUGRI - Bɛ Akariyam da' kʋdigin kʋgir tita'ar ka li da bɛ Tɛ'ɛg tita'arin la amaa tiig la lɛn kai yaasɛ amaa kʋgir la nan kpɛm bɛ anina. Akariyama kʋdigin la.

4. AKANSAAR - Kpɛm bɛɛ Amniya Sakur la bɛ Asawase gʋʋr da' nindaan la, Kɔmita Sɛnta Dadur sʋ'ʋlim la.

5. P'YANG KUYANGFAG - Tɛ'ɛg tita'ar bɛɛ Bawkzua Naba kanɛ kpi la yin nya'aŋ, Akariyama Bʋnkɔnbid da' paaligin. Seŋnatiŋ.

6. TENGBAN BUGA - Yiiga ka fʋ n lɔ'ɔŋ kɔlig la keŋ Kulduree, kpem kpa Baba Salam yir kʋdʋg la nya'aŋ. Seŋnatiŋ.

7. TENGBAN WIN - Bɛɛ Alhaji Bukar Tangnab kanɛ kpi la yir zi'ig, n kpi'e, ka kpa' gɔsid Baba Alim yir la nya'aŋ. Seŋnatiŋ.

M maal sʋŋkpiem pʋt Tenguuna banɛ ka Bawk(Kusaas) sʋ'ʋe ka ti nan kɔn' kan'abidi ba.

Kel ka m paas ye, Tengkuga (Tengbana) bama da pʋn deŋi bɛnɛ hali ka nwampuris da nyaŋ Kpukaamis (Konkombes) la ka sʋ'ʋg Nalerig.

Yaani dunia nwa ni ka Nayir na nyaŋi tʋm sɔ Bawk na ye o di'es "lampo" ka sʋ'ʋg teŋɔ. Fʋ pʋ n karim fʋ kudima yela tituaa nɛ? Fʋ pʋ n pian' Bɛɛ n bu'os fʋ nyaanama? Fʋ vui paae wala bɛnɛ? Bɛɛ fʋ kʋdima gbana pa'an la anɛ nananna pɔlitiksɔb onɛ kpem pian'ad pian'ad wusa ye o di na'am? Aatɔ, nɛ ka'a na'am gaasigɔ, linzug basimi fʋ mɛŋ paŋ la.

YAANAM TIIG LA WINNAM

Saamzud

Akur

Along

Um'bodim K'yebene.

Yaanam tiig la zu'o nɛ galis linzug m ye zi'en nɛ tis Teŋgban Azue nɛ O saambiis (o pitib nɛ o tap), lin an ye fʋ bɔɔdim bɛnɛ nɛ Teŋdan Ayuunab onɛ buon Anaba onɛ paas Teŋdana Azue biribis atan' la.

AZUE da yɔ'ɔg AKWALIYAKIN la sʋ'ʋlim Natiŋ Ya nyaŋ, Sabongari luar bam. O paas nɛ atan' daan TENGDAAN nam 16 namin la Bawkzua dɔɔgin. O da nyaŋ ASI'IR ka AGUNIL nyaŋ o. Sʋ'ʋlʋm la wusa o da sa'am zig la wusa n maal o pɔɔg la'ad. O da zi'in yin la nɛ o bieya nɛ o bitib n buon ye ARABOOG.

AZUE da nye Natiŋ ya nya'aŋ zi'ig kanɛ ka o da nɔki maal o pɔɔg la me' o yiiga zig. O da maali o buudi ani ka kpe' pɔɔg tʋʋma kɔn'ɔb-kɔn'ɔb nɛ diema hali nɛ ban ti maali o TENGDAAN yʋʋm tʋs 16 saŋa.

ARABOOG, da yuolim duo keŋ zi'ig kanɛ bɛ SIMINABIN ka zi'in ani ka maali o buudi nɛ o ku'ob zig.

Yʋma ba'am ba'am nya'aŋa, o yaaŋ OSMAN SAM da yuolim maligi mi' yir la ka kpelim ani hali ti paae zina.

Azue wɛnɛ TENGDAAN n su'e Bawkzua titɔdis la, ka kuodi o pɔɔdin la, basi o tʋ'ʋm da an ye o kan'abid wina la, ka bat ba'ar kuom ka sɔ' n yaan nyaŋi zi'in la.

Ba da lɛm buoli o ka o sɔsid saa bawk zig wusa. Banɛ wusa da bɔɔd ye ba ziin o ku'obin la da paadi o ka o maan manna banɛ bɛ ka nyaan tisi ba paalʋ.

Na'asaar nam la Paar na la

Li da anɛ Azue nam saŋa la ka Na'asaara la da paae Bawk na. Nwampuris Mamboda Lobzure da tʋmi titi o. Na'asar nam la da kena la, ba da si'ali kpeemnam ayi nwa yiiga ka bu'osi TENGDAAN yɛla ka Azue da zii o mɛŋ na.

Ba da bu'os onɛ an Na'ab ka Naa Mamboda Lobzure n gadig ma' ye onɛ Nwampuris na'ab.

Baŋim ye Kusaug Teŋgbaʋŋ la wusa da si'iŋi ka pi mɔr kpeem sɔ ka TENGDAANAM da kpeem nam.

Na'asaar nam la paae TENGDAAN la n di'e paalʋ n me' sakur Bawk. Lin la da anɛ linɛ yii o ku'obin la on da bɛ zi'ig si'a la nya'aŋ. Sakur la da yɔɔgnɛ yʋʋm 1935 ka ba pʋdi li Bawkzua teŋgan tita'ar la yʋ'ʋr (WINNAM).

Yel banɛ da ta'as pʋdib la da anɛ kum kanɛ ka ba da pi baŋ li gbin nɛ nɛ ba' banɛ da gba'ad sakur bibis la. Ban da pɔsi gɔs la, li da nie ya yee li anɛ teŋgban la da kʋʋd sakur bibis la.dinzugɔ, ba da nɔk gʋʋg, naaf, nɛ nɔ raug n maal maani tis WINNAM teŋgban la ka o guoe li.

WINNAMZUA gbin bigis ye Teŋgban la zua da pʋd sakur la ka li an zabini maliŋi maal zu'od nɛ teŋgban la.

NA'AB (AYUUNAB) NƐ BA' BIIS

AYUUNAB, AZUE biig da du'a nɛ kikirig, amaa ba' biig la da kpi nɛ o du'am saŋa, ka ba pʋdi o yee ANA'AB. Li nya'aŋɔɔ, o da lieb TENGDAAN la nwɛnɛ o saam da an siem la.

O da liebid TENGDAAN la, o yii ani n keŋ mi' zi'ini o ba' biis sieba SIMINABIN. O saam kum nya'aŋ la, o da yii ani lɛb o ba' daboogin la n sue o faanr la. O da ku'od ani ka keŋ tuon nɛ teŋgban tʋʋma n kaabid teŋ wina ka sɔsid teŋ la sʋm wɛnɛ banɛ n gaad la da maan siem la.

Banɛ wusa da bɔɔd ye ba zi'in ani la da nyee o yiiga ka nyaan di'e paalʋ yii o sa'an ka o sɔs suor nyi wina la ni ka mi'ib nyaan si'iŋ. O yir la'am ni li da gilig nɛ saam Nwampuris, nan kpem bɛ zi'ig kanɛ ka o yaas la bɛɛ ni.

Banɛ wusa da bɛɛ ani la da di'ednɛ paalʋ nyit TENGDAAN la ni, ka ba mi o ye Samasam sunka. Sieba mɛ da di'ed paalʋ mi'id Sabongari kanɛ bɛ zina la ni.

AYRA'B (AYANNA'AB) anɛ Ayuunab pitu. O da zi'ini kpie o saambil, Araboog nɛ o pitib Azuur (o bier) nɛ Akuonab n kpie sakur muar kanɛ bɛ zina la (Sakur muar).

Azuur tuŋ anɛ AYAAWIN, NDEBUGRE, MBAAMAN nɛ OSMAN SAM.

Nananna la n bigis siem la, maliŋi mi' o yaab daboog linɛ kpelim bɛ nɛ zina.

M yaab Wina'am sanzuod,

Pɛsig pʋʋr n da' yʋ'ʋr,

Piis bʋʋr mɔn saan,

kis nu'a ta'ab baa.

Akuur, Alɔŋ.